CTET के Sanskrit - II PYP Quiz में विद्यार्थियों को संस्कृत भाषा की गहन समझ, व्याकरणिक ज्ञान तथा प्राचीन साहित्यिक परंपराओं से जोड़ने का अवसर मिलता है। यह प्रश्नपत्र उन अभ्यर्थियों के लिए महत्वपूर्ण है जो संस्कृत विषय में अध्यापन करना चाहते हैं और भाषा की सूक्ष्मताओं को व्यवहारिक रूप से समझना चाहते हैं। इस पेपर के माध्यम से न केवल शब्दरचना और धातुरूप जैसे मूलभूत विषयों का मूल्यांकन किया जाता है, बल्कि भाषा की सांस्कृतिक पृष्ठभूमि को भी परखा जाता है।
इस क्विज़ को हल करने से अभ्यर्थी अपनी तैयारी का वास्तविक आकलन कर सकते हैं और परीक्षा पैटर्न के अनुरूप अपनी रणनीति को सुधार सकते हैं। इसमें शामिल प्रश्न विद्यार्थियों को भाषा-ज्ञान बढ़ाने, वाक्य-विन्यास समझने और संस्कृत के साहित्यिक अंशों का विश्लेषण करने में मदद करते हैं। यह अभ्यास CTET परीक्षा में बेहतर प्रदर्शन के लिए एक सशक्त साधन है।
CTET Official Paper-I (Held On: 11 Jan, 2023) – Sanskrit - II PYP Quiz
Comprehension: (Que No. 1 - 8)
निर्देश: अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः समीचीनमुत्तरं चिनुत ।
आसीत्कल्याणकटकवास्तव्यो भैरवो नाम व्याधः। स चैकदा मृगमन्विष्यमाणो विन्ध्याटवीं गतवान्। ततस्तेन व्यापादितं मृगमादाय गच्छता घोराकृतिः शूकरो दृष्टः। तेन व्याधेन मृगं भूमौ निधाय शूकरः शरेणाहतः। शूकरेणापि घनघोरगर्जनं कृत्वा स व्याधो मुष्कदेशे हतः संश्छिन्नद्रुम इव भूमौ निपपात। अत उच्यते जलमग्निर्विषं शस्त्रं क्षुधा - व्याधिः गिरेः पतनम् इत्यादिः किञ्चित् निमित्तम् आसाद्य देही स्वप्राणैर्विमुच्यते।
अथ तयोः पादास्फालनेन सर्पोऽपि मृतः। अथानन्तरं दीर्घरावो नाम जम्बुकः परिभ्रमन्नाहारार्थी तान्मृतान्मृगव्याधसर्पशूकरानपश्यत्। अचिन्तयच्च 'अहो अद्य महद्भोज्यं मे समुपस्थितम्। अथवा केनचिदुक्तं यथैव अचिन्तितानि दुःखानि देहिनः प्राप्नुवन्ति तथैव सुखान्यपि प्राप्नुवन्ति। मन्येऽहं दैवमत्र कारणम्।
तद्भवतु। एषां मांसैर्मासत्रयम्मे सुखेन गमिष्यति। एकमासयावत् नरः पर्याप्तम्, मासद्वयं यावत् मृगशूकरौ एकं दिनं यावत् अहिः पर्याप्तं भविष्यति, अद्य तु मया धनुर्गुणो भक्ष्यः। ततः प्रथमबुभुक्षायामिदं निःस्वादु कोदण्डलग्नं स्नायुबन्धनं खादामि। इत्युक्त्वा तथा कृते सति छिन्ने स्नायुबन्धनं उत्पतितेन धनुषा हृदि निर्भिन्नः स दीर्घरावः पञ्चत्वं गतः। अतोऽहं ब्रवीमि - "कर्तव्यो धर्म संचयो नित्यम्" इत्यादि। तथा च उच्यते धनिनो यद् दानं ददति यच्च उपभोगं कुर्वन्ति तदेव तेषां धनमस्ति। मृत्युमुपागते सति तु तेषां धनानामुपयोगः अन्ये कुर्वन्ति।
Question 1: किमासाद्य देही स्वप्राणैर्विमुच्यते? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) प्रमत्तम्
2) निमित्तम्
3) युद्धम्
4) अनावृष्टिम्
Question 2: "अद्य महद्धोज्यं मे समुपस्थितम्'' इति कथयति — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) सुरावः
2) लम्बकर्णः
3) गौरवर्णः
4) दीर्घरावः
Question 3: “अद्य तु मया धनुर्गुणो भक्ष्यः” इत्यत्र 'धनुर्गुणः इत्यस्थ कोऽर्थः? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) सुधनुः
2) प्रत्यञ्चां
3) एतन्नामृ-पशुः
4) बहूनिधनूंषि
Question 4: कीदृशं धनम् धनिनो भवति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) यस्य उपभोगं कृतम्
2) यत्सुरक्षितम् कृतम्
3) यद्व्यापारे निविष्टम्
4) यत्कोषागारे निक्षिप्तम्
Question 5: "मृगमादाय गच्छता_____" इत्यत्र को धातुः कश्च प्रत्ययः 'गच्छता' इति पदे ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) गम् + क्त्वतु
2) गम् + तव्यत्
3) गम् + शतृ
4) गम् + क्त
Question 6: कः संश्छिन्नद्रुम इव भूमौ निपपात ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) दीर्घरावः
2) भैरवः
3) सर्पः
4) शूकरः
Question 7: 'सर्पोऽपि मृतः' इत्यत्र 'मृतः' अस्मिन् पदे को धातुः कश्च प्रत्ययः? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) मृङ् + शतृ
2) माङ् + ऋृत
3) मृङ् + क्त्वतु
4) मृङ् + क्त
Question 8: 'निःस्वादु कोदण्डलग्रम्' अत्र 'कोदण्ड' इत्यस्य कोऽर्थः? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) धनुः
2) रज्जुः
3) रश्मिः
4) परशुः
Comprehension: (Que No. 9 - 15)
निर्देश:- अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः समीचीनमुत्तरं चिनुत ।
एकदा निभृतं शृगालो बूते - 'सखे! अस्मिन्वनैकदेशे सस्यपूर्णक्षेत्रमस्ति। तदहं त्वां नीत्वा दर्शयामि।' तथा कृते सति मृगः प्रत्यहं तत्र गत्वा सस्यं खादति। अथ क्षेत्रपतिना तद्दृष्टवा पाशो योजितः। अनन्तरं पुनरागतो मृगः पाशैर्बद्धोऽचिन्तयत् - 'को मामित: कालपाशादिव व्याधपाशात्त्रातुं मित्रादन्यः समर्थः?' अत्रान्तरे जम्बुकस्तत्रागत्योपस्थितोऽचिन्तयत् - फलिता तावदस्माकं कपटप्रबन्धेन मनोरथसिद्धिः एतस्योन्कृन्त्यमानस्य मांसासृग्लिप्तान्यस्थीनि मयावश्यं प्राप्तव्यानि। तानि बाहुल्येन भोजनानि भविष्यन्ति।' मृगस्तं दृष्ट्वोल्लासितो ब्रूते – 'सखे! छिन्धि तावन्मम् बन्धनम्, सत्वरं त्रायस्व माम्। यतो हि इदमुच्यते लोके - आपतु मित्रस्य परीक्षा भवति, युद्धेषु वीरस्य, ऋणे जाते सति शुचितायाः व्यसनेषु बान्धवानाम् च परीक्षा जायते। अन्यच्च य उत्सवे, व्यसने, दुर्भिक्षे, राष्ट्रविप्लवे, राजद्वारे, श्मशाने च सहाय्यं भवति स एव वास्तविकं मित्रं भवति।
जम्बुको मुहुर्मुहुः पाशं विलोक्याचिन्तयत् 'दृढस्तावदयं बन्धः।' ब्रूते च ‘सखे! स्नायुनिर्मिता ते पाशाः। तदद्य भट्टारकवारे कथमेतान्दन्तैः स्पृशामि? मित्र! यदि चित्ते नान्यथा मन्यसे तदा प्रभाते यत्त्वया वक्तव्यं तत्कर्तव्यम्' इत्युक्त्वा तत्समीप आत्मानमाच्छाद्य स्थितः सः। अनन्तरं स काकः प्रदोषकाले मृगमनागतमवलोक्येतस्ततोऽन्विष्य तथाविधं दृष्ट्वोवाच - 'सखे! किमेतत् '। मृगेणोक्तं 'अवधीरितसुहृद्वाक्यस्य फलमेतत्। केनापि सत्यमेव भणितं यद्यो मित्राणां हितकामानां सुहृदां भाषितमवहेलयति तस्य विपत्संनिहिता भवति तथा च स नरः शत्रुनन्दनो भवति।
Question 9: ‘‘फलिता तावदस्माकं कपटप्रबन्धेन मनोरथसिद्धिः” इति कस्य कथनम् ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) वृकस्य
2) मृगस्य
3) व्याधस्य
4) जम्बूकस्य
Question 10: ऋणे सति कस्य परीक्षा भवति? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) शुचितायाः
2) बान्धवनाम्
3) मित्रस्य
4) पुत्रस्य
Question 11: 'तदद्य भट्टाकरवारे कथमेतान्दन्तैः स्पृशामि' इत्यत्र 'भट्टाकरवारः' इत्यस्य कोऽर्थ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) मङ्गलवारः
2) सोमवारः
3) रविवारः
4) शनिवारः
Question 12: 'अनन्तरं स काकः प्रदोषकाले ____? इत्यत्र 'प्रदोषकाले ' इत्यस्य कोऽर्थः ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) रात्रौ
2) सायंकाले
3) मध्याह्वे
4) प्रातःकाले
Question 13: कस्य विपत्संनिहिता भवति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) यः पितरौ न सेवते
2) यः दुःखितानां पार्श्वे निवसति
3) यः प्रातः काले न उत्तिष्ठति
4) यः सुहृदां भाषितमवहेलयति
Question 14: 'प्रत्यहं गत्वा सस्यम्" ____ अत्र 'गत्वा' पदे को धातुः कश्च प्रत्ययः? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) गम् + क्त्वा
2) गम् + क्त
3) गच्छ + णमुल्
4) गम् + अनीयर्
Question 15: 'तदा प्रभाते यत्त्वया वक्तव्यं तत्त्कर्त्तव्यम्' अत्र 'कर्त्तव्यम्' इति पदे को धातुः कश्च प्रत्ययः? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) कृ + क्त्वा
2) कृ + क्यप्
3) कृ + तव्यत्
4) कर + क्त
Question 16: द्वितीयकक्षायाः अध्यापिका बृहदाकारं पुस्तकम् ऊपर उत्थापयति । अखिला कक्षा तां पुस्तकं पठति । तस्मिन् पुस्तके स्थूलाक्षराणि, चित्राणि सरला पाठ्यसामग्री चास्ति, येन सर्वे बालाः पठने सम्मिलिता भवेयुः । सा अनुसरति — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) निर्देशात्मकं पठनम्
2) सहयोगात्मकं पठनम्
3) खण्डितं पठनम्
4) उच्चस्वरेण पठनम्
Question 17: द्वितीयकक्षायाश्छात्रो जतिनः श्रवणे काठिन्यमनुभवति । तस्य सहायतार्थं भाषायाः अध्यापकरूपेण, उचिता रणनीतिः का भवितुमर्हति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) तस्य सहपाठिनः प्रेरयिष्यति यत् तेन सह वार्तालापे भावभङ्गिमादिभिर्, व्यवहरेयुः, तस्य सहायकाश्च भवेयुः।
2) एतादृशाश्छात्राः विशेषविद्यालयं गच्छेयुः तत्र ते उत्तमप्रकारेण शिक्षितुमर्हन्ति ।
3) एतादृशान् छात्रान् अधिकेन दत्तावधानेन पाठनेन अन्येषां छात्राणां शिक्षणमयमल्पं भविष्यति ।
4) प्रधानाचार्यं सूचयिष्यन्ति यत् भवतां कक्षा तं बालकं सहयोगं न ददाति न च तं स्वीकरोति ।
Question 18:
अभिकथनम् (A): बालाः पठनलेखनात्पूर्वं पठनलेखनविषये यत् जानन्ति, तत् प्रारम्भिकसाक्षरता कथ्यते
कारण (R) : प्रारम्भिकसाक्षरता तदा प्रारभ्यते यदा प्रारम्भे बाल्यावस्थायां लालनपालन शिक्षासमये एव (ECCE ) बालाः विद्यालये पठनं लेखनञ्ज शिक्षन्ति ।
अधस्तनेषूचितमुत्तरं चिनुत — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) उभयं (A) तथा (R) उचितम् तथा च (R) इति उचिता व्याख्या अस्ति (A) इत्यस्य ।
2) उभयं (A) तथा (R) उचितम्, परन्तु (R) इति उचिता व्याख्या नास्ति (A) इत्यस्य ।
3) (A) इत्युचितम्परम् (R) इति अनुचितम् ।
4) (A) इति अनुचितम् परम् (R) इत्युचितम्।
Question 19: यद्विषयं, शब्दबोधदक्षतया सह, लयबोधदक्षतया सह, शब्दान्तर्गतध्वनिबोधदक्षतया च सह शिक्षार्थिनः सोद्देश्यं भाषया सह समायोजयति, तदास्ति — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) साक्षरता - अभिज्ञा
2) स्वनिमिक अभिज्ञा
3) सम्प्रेषण- अभिज्ञा
4) मौखिक अभिज्ञा
Question 20: स भाषाया विकारो यद् सम्प्रेषणकौशलान् अवबोधनक्षमताश्च प्रभावयति, अधोऽङितेषु कोऽस्ति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) गणनावैकल्यम्
2) भाषावैकल्यम्
3) गतिसमन्वयकवैकल्यम्
4) पठनवैकल्यम्
Question 21: कतमा पद्धतिः, शिक्षार्थिनः सोद्देश्यं वार्तालापाय प्रतिभागिनो भवितुं सुअवसरप्रदानाय बलं ददाति, यास्तान् जीवनस्य वास्तविकानां परिस्थितीनां सामुख्यं कर्त्तुं प्रोत्साहयति? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) सम्प्रेषणात्मक भाषायाः शिक्षणपद्धतिः
2) व्याकरणानुवादपद्धतिः
3) द्विभाषिक पद्धतिः
4) श्रव्यभाषिकपद्धतिः
Question 22: परिवीक्षणस्य (Scanning) उद्देश्यमस्ति — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) लेखकस्य - अभिमतम्
2) दुरुहशब्दाः
3) वस्तुविशेषमथवा सूचनांशः
4) केन्द्रीयविचारः
Question 23: एका अध्यापिका विश्वसिति यत् सामान्यसंज्ञानात्मक विकासक्रमेण एव भाषा विकसति । सा कस्य सैद्धान्तिकपरिप्रेक्ष्यमनुसरति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) जीनपियाजे इत्यस्य
2) बी.एफ. स्कीनरः इत्यस्य
3) लेव वाइगोत्स्की इत्यस्य
4) स्टीफनक्रेशन इत्यस्य
Question 24: भाषाशिक्षणस्य बलाघाते व्याकरणानुवादपद्धतिः केन्द्रीकरोति — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) मुख्यकेन्द्रबिन्दुरूपेण भाषायाः प्रयोगः ।
2) रूपकेन्द्रितं शिक्षणम् ।
3) अर्थकेन्द्रितं शिक्षणम् ।
4) अधिगमकाले उच्चारणं सुदृढीकरणम् ।
Question 25: अधोऽङ्कितासु कतमा उपचारात्मकशिक्षापद्धतेर् विशेषता नास्ति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) अस्याः प्रयोगो भाषाकौशलानि संवर्धयितुं कर्तुं शक्यते ।
2) विशेषसमस्यायाः समाधाने अस्या प्रयोगं कर्तुं शक्यते ।
3) छात्रा यान् समस्यान् आह्वानान् च अनुभवन्ति तानभिज्ञाय अस्या प्रयोगं कर्तुं शक्यते ।
4) निर्धारितमानकानुसारं शिक्षार्थिनां अधिगमस्य मूल्यांकनम् ।
Question 26: अधोऽङितेषु कतमं बहुभाषीयता विषये उचितं नास्ति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) इदं गृहस्य भाषायाः मध्ये विद्यालयस्य भाषायां मध्ये च स्वभाविकसञ्चरणे बलं ददाति।
2) प्रत्येकं छात्रः निपुणतामधिगमनार्थं कक्षाविशिष्टस्य विशिष्टानि, कौशलानि प्राप्नुयात् । इति सुनिश्चितकरणाय सहायको भवति।
3) सर्वे छात्राः कक्षायां भाषमाणाः अन्योऽन्यस्य भाषामधिगच्छेयुः । इति सुनिश्चितकरणाय सहायको भवति।
4) बहुभाषिणः छात्राः संज्ञानात्मकनम्यतायां तथा च शैक्षणिकक्रियाकलापे एक- भाषिभ्यः छात्रेभ्यो उत्कृष्टतरा भवन्ति।
Question 27: भाषाशिक्षणकाले कथाश्रावणं महत्त्वपूर्णं भवति। कथायाः कथनसम्बन्धेऽधोलिखितेषु कथनेषु कतमं सर्वाधिकं महत्त्वपूर्णमस्ति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) इदं कक्षायाम् आमोदं प्रमोदञ्ज सृजति।
2) इदं भाषां पूर्णरूपेण प्रस्तौति।
3) इदं छात्रेषु नैतिकमूल्यानि विकासयति।
4) इदं छात्राणां शब्दभण्डारं वर्धयति।
Question 28: प्रथमकक्षायाश्छात्रान् पाठनाय अस्माभिर् मौखिक भाषायाः विकासे अधिकं ध्यानं दातव्यम्। अधोऽङ्किषु कतमः कक्षायी अभ्यासः मौखिकभाषायाविकासे प्रथम कक्षायाश्छात्रेभ्यः उपयोगी भविष्यति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) भूमिका-निर्वाहः
2) व्याकरणिकक्रीडा
3) गीतगानम्
4) अक्षरज्ञानम्
Question 29: प्रायेण भाषाशिक्षकः युग्मे यद्वा समूहे करणीयानि कार्याणि ददाति । यदा शिक्षार्थिनः कार्यं कुर्वन्ति, तदा शिक्षकेण किं कर्त्तव्यम् ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) शिक्षको व्यर्थं न तिष्ठेत् । तेन किमपि पठनीयम् यतो हि तस्य ज्ञानं वर्धताम्।
2) शिक्षकः सुनिश्चितं कुर्यात् यत् प्रत्येकं छात्रः कार्ये प्रतिभागी भवेत्ः तेभ्यश्च मूलभूतां सुविधाम् दद्यात्।
3) छात्राणां स्वायत्ततायाः ध्यानं कुर्वन् तान् मुञ्जताम्।
4) इदमवधेयं यच्छात्राः कक्षायां कोलाहलं न कुर्युः।
Question 30: प्रारम्भिकस्तरे प्रायेण शिक्षकः छात्रेभ्यः चित्रांकनाय (Drawing) अभिप्रेरयति । यतो हि — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) बालाः चित्रांकनाय स्पृह्यन्ति।
2) इदं सहजकौशलानि विकासयति।
3) छात्रान् कलाकारान् निर्मापयितुं साहाय्यो भवति।
4) इदं तूलिकायाः ग्रहण - सञ्जालन क्षमताश्च वर्धयति।
