CTET Official Paper-I (Held On: 11 Jan, 2023) – Sanskrit - I PYP Quiz संस्कृत भाषा की आधारभूत समझ और व्याकरणिक कौशल को परखने वाला एक महत्वपूर्ण प्रश्नपत्र है। इस प्रश्नोत्तरी में विद्यार्थियों को धातु-रूप, संधि, समास, वाक्य-रचना तथा संस्कृत शब्दावली के विविध प्रयोगों से संबंधित प्रश्नों का अभ्यास कराया जाता है। यह क्विज़ विशेष रूप से उन अभ्यर्थियों के लिए उपयोगी है जो शिक्षण क्षेत्र में संस्कृत विषय को चुनना चाहते हैं।
इस PYP क्विज़ के माध्यम से परीक्षार्थी यह समझ पाते हैं कि परीक्षा में किन प्रकार के प्रश्न पूछे जाते हैं और किस स्तर की भाषा दक्षता की अपेक्षा की जाती है। साथ ही, यह अभ्यास उनकी गति, शुद्धता और विषय की पकड़ को मज़बूत करता है, जिससे CTET परीक्षा में बेहतर प्रदर्शन सुनिश्चित होता है।
CTET Official Paper-I (Held On: 11 Jan, 2023) – Sanskrit - I PYP Quiz
Comprehension: (Que No. 1 - 9)
निर्देशः : अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्य: समीचीनमुत्तरं चिनुत ।
“अस्ति मगधदेशे चम्पकवती नामारण्यानी । तस्यां चिरान्महता स्नेहेन मृगकाकौ निवसतः । स च मृगः स्वेच्छया भ्राम्यन्हृष्टपुष्टाङ्गः केनचिच्छृगालेनावलोकितः । तं दृष्ट्वा शृगालोऽचिन्तयत् – ‘आः, कथमेतन्मांसं सुललितं भक्षयामि ? भवतु, विश्वासं तावदुत्पादयामि ।' इत्यालोच्योपसृत्याब्रवीत् – 'मित्र ! कुशलं ते ?' । मृगेणोक्तम् – 'कस्त्वम् ?' । स ब्रूते । - 'क्षुद्रबुद्धिनामा जम्बुकोऽहम् । अत्रारण्ये बन्धुहीनो मृतवन्निवसामि । इदानीं त्वां मित्रमासाद्य पुनः सबन्धुर्जीवलोकं प्रविष्टोऽस्मि । अधुना तवानुचरेण मया सर्वथा भवितव्यम् । मृगेणोक्तम् - 'एवमस्तु' । ततः पश्चादस्तंगते सवितरि भगवति मरीचिमालिनि तौ मृगस्य वासभूमिं गतौ । तत्र चम्पकवृक्षशाखायां सुबुद्धिनामा काको मृगस्य चिरमित्रं निवसति । तौ दृष्ट्वा काकोऽवदत् - 'सखे चित्राङ्ग ! कोऽयं द्वितीयः ?' । मृगो ब्रूते - 'जम्बूकोऽयम् । अस्मत्सख्यमिच्छन्नागतः' । काको ब्रूते – 'मित्र ! अकस्मादागन्तुना सह मैत्री न युक्ता ।
यः कश्चिदज्ञातकुलशीलैः सह मैत्रीं विदधाति स मृत्युमेव प्राप्नोति। अन्यच्च भक्ष्य भक्षकयोर् मैत्री विपत्तेरेवकारणं भवति । असौ शृगालो भक्षको वयं च भक्ष्याः नास्ति युक्ता अनेन सह अस्माकीना मैत्री ।"
Question 1: यः कश्चिदज्ञातकुलशीलैः सह मैत्रीं करोति स किं लभते? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) विश्वासम्
2) शिशून्
3) धनम्
4) मृत्युम्
Question 2: भक्ष्य भक्षकयोर्मैत्री कस्य कारणम्भवति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) विपत्तेः
2) आनन्दस्य
3) विवादस्य
4) संवादस्य
Question 3: चम्पकवृक्षशाखायां कस्य मित्रं निवसति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) सिंहस्य
2) शृगालस्य
3) मृगस्य
4) काकस्य
Question 4: हृष्टपुष्टाङ्गो मृगः केन अवलोकितः ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) काकेन
2) शृगालेन
3) सिंहेन
4) हस्तिना
Question 5: 'मरीचिमाली' इत्यस्य कोऽर्थः ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) सूर्यः
2) नक्षत्रम्
3) चन्द्रमा
4) ध्रुवनक्षत्रम्
Question 6: "तं दृष्ट्वा' शृगालोऽचिन्तयत्" इत्यत्र 'दृष्ट्वा' इति पदे को धातुः कश्च प्रत्ययः ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) वच् + क्त्वा
2) दृश् + क्त्वा
3) पश्य + क्त्वा
4) दृश् + इत्वा
Question 7: ‘मृगेणोक्तं कस्त्वम्' इत्यत्र 'त्वम्' इति कस्य रूपम् ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) अस्मद्
2) तद्
3) एतद्
4) युस्मद्
Question 8: ‘सखे चित्राङ्ग ! कोऽयम्' ? अत्र कस्य नाम 'चित्राङ्गः' इति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) शृगालस्य
2) मृगस्य
3) सिंहस्य
4) वराहस्य
Question 9: ‘मृगेणोक्तम् - कस्त्वम्' ? इत्यत्र को धातुः कश्च प्रत्ययः, 'उक्तम्' इति पदे ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) ब्रूञ् + क्तः
2) वच् + क्त
3) उक् + क्त
4) वक्लृ + क्त
Comprehension: (Que No. 10 - 15)
निर्देशः : अधोलिखितान् श्लोकान् पठित्वा प्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः समीचीनमुत्तरं चिनुत।
दानं प्रियवाक्सहितं ज्ञानमगर्वं क्षमान्वितं शौर्यम् ।
वित्तं त्यागनियुक्तं दुर्लभमेतच्चतुष्टयं लोके ।।
राजानं प्रथमं विन्देत्ततो भार्यां ततो धनम् ।
राजन्यसति लोकेऽस्मिन्कुतो भार्या कुतो धनम्?
पर्जन्य इव भूतानामाधारः पृथिवीपतिः ।
विकलेऽपि हि पर्जन्ये जीव्यते न तु भूपतौ ।।
बालो वा यदि वा वृद्धो युवा वा गृहमागतः ।
तस्य पूजा विधातव्या सर्वस्याभ्यागतो गुरुः ।।
युक्ताहारविहारस्य युक्तचेष्टस्य कर्मसु ।
युक्तस्वप्नावबोधस्य योगो भवति दुःखहा ।।
दातव्यमिति यद्दानं दीयतेऽनुपकारिणे ।
देशे काले च पात्रे च तद्दानं सात्विकं विदुः ।।
Question 10: “ज्ञानमगर्वम्" इत्यस्य कोऽर्थः ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) ज्ञानानन्तरं उदण्डता
2) ज्ञानानन्तरम् अभिमानः
3) ज्ञानानन्तरं विनम्रता
4) ज्ञानानन्तरं कायरता
Question 11: कस्य योगो दुःखहा न भवति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) अयुक्ताहारविहारस्य
2) युक्तचेष्टस्यकर्मसु
3) युक्ताहारविहारस्य
4) युक्तस्वप्नावबोधस्य
Question 12: ‘सर्वस्याभ्यागतो गुरुः’ इत्यत्र 'अभ्यागतः' इत्यस्य कोऽर्थः ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) मातुलः
2) अनुजः
3) भिक्षुकः
4) अतिथिः
Question 13: पर्जन्य इव भूतानां क आधारः ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) ईश्वरः
2) पृथिवीपतिः
3) देवता
4) भगवतिमाया
Question 14: “कुतो भार्या कुतो धनम्” इत्यत्र 'कुतः' शब्दः कस्मात् प्रातिपदिकात् निर्मितः ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) किम्
2) यद्
3) तद्
4) कूञ्
Question 15: यद्दानं प्रत्युपकारार्थं विना सुपात्रेभ्यो दीयते तद् भवति — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) तामसिकं
2) राजसिकम्
3) सात्विकम्
4) सुदानम्
Question 16: शिक्षार्थिनः स्वकीयाया आधार - पठन- कुशलतायाः निर्माणं कर्तुं सक्षमाः भवेयुः, एतदर्थं शिक्षकः छात्राणां कीदृशीं सहायतां कर्यात् ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) वैयक्तिकेन विभेदितेन च अनुदेशेन ।
2) स्तरविशेषस्य प्रतिफलं प्राप्त्यर्थं मानकपरीक्षणावसरप्रदानमाध्यमेन ।
3) वैविध्ययुक्ततकनीकप्रयोगेण ।
4) पठनात्प्राक् नूतनायाः दुर्बोधात्मिकायाश्च शब्दावल्याः प्रदानमाध्यमेन ।
Question 17: द्वितीयकक्षाया अध्यापिका मुद्रितपाठ्यपुस्तकस्य परिचितानां शब्दानां परिशुद्धतया निपुणतया च परिज्ञानक्षमतां वर्धापनाय ध्यानं केन्द्रितं करोति । ते शब्दाः सन्ति — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) सर्वाधिकप्रयुज्यमानाः शब्दाः (Sight words)
2) विषयवस्तुनः शब्दाः
3) कठिनशब्दाः
4) निष्क्रियशब्दाः (Passive words)
Question 18: एकाधिकभाषाणां ज्ञानम् — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) भाषाकक्षायां शिक्षकाय भारो भवति ।
2) नूतनायां कक्षायां शिक्षणकाले छात्रान् तदनुरूपान् करोति ।
3) नूतनां भाषाम् अध्ययन-अध्यापने साहाय्यं भवति ।
4) नूतनां भाषां शिक्षणे बाधामुत्पादयति ।
Question 19: एका अध्यापिका चतुर्थकक्षायाश्छात्रेभ्यो लघ्वनुच्छेदं दत्तावधानेन पठनाय गहनरूपेण च परीक्षणाय कथयति । सा शिक्षार्थिनां आवश्यकतानुसारं सहायतामपि करोति । सा अभ्यासं करोति — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) व्यापकपठनस्य
2) गहनपठनस्य
3) खण्डेषु पठनस्य (Jigsaw Reading)
4) सहयोगीपठनस्य
Question 20: भाषाशिक्षणाय वास्तविकायाः व्यावहारिकायाश्च पद्धत्याः उपयोगेन, शिक्षार्थिभ्यः सारल्येन भाषाज्ञाने सहायकापद्धतिः का अस्ति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) संरचनात्मक उपागमः
2) स्थितिपरका भाषाशिक्षणपद्धतिः
3) श्रव्यभाषिक पद्धतिः
4) द्विभाषी पद्धतिः
Question 21: प्राक्पठनकार्यस्य किमुद्देश्यम् ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) शिक्षार्थिनां पठनकुशलताया मूल्याङ्कनम् ।
2) कठिनशब्दानां पदानाञ्चार्थ-अवबोधनम् ।
3) शिक्षार्थिनः पाठ्यपुस्तकमवबोधनाय सक्षमान्कर्त्तुम्, अभिप्रेरणाय च ।
4) पाठ्यपुस्तके वर्णितान् व्याकरणनियमान् व्याख्यातुम् ।
Question 22: प्रथमा-भाषा-अर्जने निम्नाङ्कितानि सोपानानि भवन्ति- — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) कूजनम् - अव्यक्तवाक् - संश्लिष्टवाक्यात्मकता - दूरसम्प्रेषितभाषणम् - द्विभाषी-अवस्था।
2) कूजनम् - अव्यक्तवाक् - द्विभाषी-अवस्था - दूरसम्प्रेषितभाषणम् - संश्लिष्टवाक्यात्मकता।
3) कूजनम् - संश्लिष्टवाक्यात्मकता - अव्यक्तवाक् - द्विभाषी-अवस्था - दूरसम्प्रेषितभाषणम्।
4) कूजनम् - अव्यक्तवाक् - संश्लिष्टवाक्यात्मकता - द्विभाषी-अवस्था - दूरसम्प्रेषितभाषणम्।
Question 23: अस्मिन् उपागमेः व्याकरणिक अवस्थायाः प्रतिशब्दानाञ्च अपेक्षायाः अर्थसहितायाः भाषायाः समग्रतायाम् अवलोकनम् अस्ति — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) अधोगामी उपागमः
2) ऊर्ध्वगामी उपागमः
3) सर्वतोग्राही उपागमः
4) निगमनात्मक उपागमः
Question 24: शिक्षार्थिनां स्तरं निम्नं कथमिति ज्ञातुम् एकोध्यापकः परीक्षणप्रारूपं निरूपयति । तदस्ति — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) निदानात्मकं परीक्षणम्
2) निपुणतात्मकं परीक्षणम्
3) उपलब्ध्यात्मकं परीक्षणम्
4) प्रवृत्त्यात्मकं परीक्षणम्
Question 25: एको बालको युग्मे समूहे च सक्रियरूपेण सम्मिलितो भवति परन्तु लिखितपरीक्षायां सन्तोषजनकानङ्कान् न प्राप्नोति । अध्यापकरूपेण बालकस्य कां सहायतां कर्तुमर्हति भवान् ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) तस्य सामाजिक-अन्तः क्रियायाः प्रशंसां कुर्वन् ।
2) बालकस्य अभिभावकान् इदं ज्ञापयन् यत्तस्य रुचिर्लेखने नास्ति ।
3) पितरौ अनुरोधयन् यत्तौ पठने तस्य सहायतां कुर्याताम् ।
4) तस्य नियमितरूपेण परीक्षणं कुर्वन् येन स प्रोन्नतिं कुर्यात् ।
Question 26: 'जंगल बुक' इत्यस्य मुख्य नायकस्य मोगली इति नाम्नः भाषायां त्रुटयः आसन्, यतो हि तस्य पालनं पोषणञ्च मानवसम्पर्करहिते स्थानेऽभवत् । इदं साक्ष्यं भाषाविकासस्य कां दशां समर्थयति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) उचितायामवस्थायामुचितपरिवेशाभावः आसीत् ।
2) बालकः कतिपयजीववैज्ञानिकसमस्याभिर्ग्रस्त आसीत् ।
3) तस्य भाषणस्य सहजक्षमताया अभाव आसीत् जन्मना ।
4) मानवभाषा-अपेक्षायास्तस्य प्रेम पशूनां भाषायामासीत् ।
Question 27: भाषायाः सन्दर्भे व्यवहारिकताया अर्थोऽस्ति (Pragmatics refer to the ) — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) भाषायाः सामाजिक नियमाः
2) विद्यालयी भाषानीतिः
3) विद्यालयस्य अनुदेशनस्यनीतिः
4) शैक्षणिक भाषा
Question 28: अधोऽङ्कितेषु कतमं कवितायाः आकलनात्मक-तत्त्वरूपेण न गृह्यते — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) व्याकरणम्
2) शब्दावली
3) काव्यशास्त्रीयमुपकरणम्
4) कवितायाविषयः
Question 29: कतमा पद्धतिः, तथ्यमिदं समर्थयति यत् पूर्वार्जितभाषाकौशलानां प्रयोगो मातृभाषामाध्यमेन लक्ष्यभाषाधिगमकाले भाषाविकासार्थं, प्रवाहार्थं परिशुद्धयै च कर्त्तव्यम् ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) प्रत्यक्षपद्धतिः
2) व्याकरणानुवादपद्धतिः
3) द्विभाषीपद्धतिः
4) श्रव्यभाषिकपद्धतिः
Question 30: अधोऽङ्कितेषु शिक्षण-अयोग्यतापरकस्य लेखनवैकल्यस्य विषये किं कथनं सत्यं नास्ति ? — CTET Paper 1 (11 Jan, 2023)
1) इदं शिक्षार्थिनः सङ्गतपूर्णां लेखनक्षमतां प्रभावयति ।
2) इदं कर्गदे अक्षर-अङ्क - यद्वा शब्दलेखने बाधामुत्पादयति ।
3) इदं सहजकौशलं तार्किकं चिन्तनञ्च प्रभावयति ।
4) इदं अशुद्धां वर्तनीं विकृतं हस्तलेखनं च प्रोत्साहयति ।
